Ung thư đầu cổ là gì?

• Khoang miệng: Bao gồm môi, hai phần ba trên trước của lưỡi, lợi, lớp niêm mạc bên trong má và môi, sàn miệng (phần đáy của miệng phía dưới lưỡi, khẩu cái cứng (phần xương phía trên miệng) và một khu vực nhỏ nhỏ của lợi nằm sau răng khôn.
• Họng: Cổ họng (họng) là một ống rỗng dài khoảng 12-13 cm (5 inches) bắt đầu sau mũi và nối với thực quản, gồm ba phần: mũi hầu (phần trên của họng, ngay sau mũi); khẩu-hầu (phần giữa họng, bao gồm khẩu cái mềm (phần sau miệng), gốc lưỡi và amidan); hạ hầu (phần dưới họng).
• Thanh quản: Thanh quản, còn gọi là hộp thoại, nôm na là một đoạn ngắn được cấu tạo bằng sụn ngay dưới họng trong cổ, chứa các dây thanh. Thanh quản có một mảnh mô nhỏ, gọi là nắp thanh quản, di chuyển để che phủ thanh quản tránh thức ăn lọt vào đường thông khí.
• Xoang cạnh mũi và khoang mũi: Xoang cạnh mũi là những khoảng rỗng trong xương sọ xung quanh mũi. Khoang mũi là khoảng trống bên trong mũi.
• Các tuyến nước bọt: Các tuyến nước bọt có chức năng sản xuất nước bọt. Các tuyến nước bọt chính nằm trong sàn miệng và gần xương hàm.

Rượu bia và thuốc lá là hai yếu tố nguy cơ quan trọng nhất đối với ung thư đầu và cổ

Rượu bia và thuốc lá, bao gồm thuốc lá không khói, được gọi là thuốc lá nhai, hay thuốc lá hít, là hai yếu tố nguy cơ quan trọng nhất đối với ung thư đầu và cổ, đặc biệt là ung thư khoang miệng, vòm họng, vòm họng và thanh quản. Ít nhất 75% trường hợp ung thư vùng đầu và cổ là do sử dụng thuốc lá và rượu bia. Những người vừa hút thuốc vừa uống rượu có nguy cơ mắc các bệnh ung thư này cao hơn so với những người chỉ hút thuốc lá hoặc chỉ uống rượu. Thuốc lá và rượu không phải là yếu tố nguy cơ của bệnh ung thư tuyến nước bọt.

Một yếu tố nguy cơ khác của một số loại ung thư đầu và cổ là nhiễm các tuýp HPV (human papillomavirus ) gây ung thư, đặc biệt là HPV tuýp 16, đặc biệt là ung thư khẩu hầu liên quan đến amidan hoặc gốc lưỡi. Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc phải ung thư khẩu hầu do nhiễm HPV đang tăng lên, trong khi tỷ lệ mắc bệnh do các nguyên nhân khác lại đang giảm xuống.

Một số yếu tố nguy cơ ung thư đầu cổ được liệt kê sau đây:

• Ăn trầu: Những người nhập cư từ Đông Nam Á có thói quen nhai trầu nên cẩn trọng vì việc ăn trầu có liên quan chặt chẽ đến nguy cơ tăng cao của ung thư miệng.
• Sức khoẻ răng miệng: Vệ sinh răng miệng kém và mất răng là hai yếu tố nguy cơ thấp của ung thư khoang miệng. Việc sử dụng nước súc miệng có nồng độ cồn cao cũng có khả năng là yếu tố nguy cơ gây ung thư khoang miệng, nhưng chưa được chứng minh.
• Phơi nhiễm nghề nghiệp: Phơi nhiễm với bụi gỗ do công việc là một yếu tố nguy cơ của ung thư mũi họng. Một số phơi nhiễm trong các ngành công nghiệp, bao gồm phơi nhiễm với a-mi-ăng và sợi tổng hợp, gỗ hoặc bụi nicken hay formaldehyde, thường liên quan đến ung thư mũi và xoang cạnh mũi.
• Phơi nhiễm phóng xạ: Bị nhiễm phóng xạ vào vùng đầu cổ, dù là vì các bệnh lí không ung thư hay ác tính, đều là yếu tố nguy cơ của ung thư tuyến giáp.
• Nhiễm vi rút Epstein-barr (herpesvirus 4): Một trong những yếu tố nguy cơ của ung thư mũi họng là nhiễm vi rút Epstein- barr (là một trong tám loại vi rút gây bệnh herpes ở người, và là một trong những loại virus phổ biến nhất ở người).
• Di truyền: Gen di truyền của người châu Á, cụ thể là người Trung Quốc cũng là yếu tố nguy cơ của ung thư mũi họng.

Triệu chứng của các loại ung thư vùng đầu cổ thường bao gồm sự xuất hiện của một u cục hoặc đau mãi không hết, đau rát họng không đỡ, khó nuốt, giọng nói thay đổi hoặc khàn giọng. Những triệu chứng này cũng có thể do nguyên nhân khác ít nghiêm trọng hơn, điều quan trọng là nên khám ngay với bác sĩ hoặc nha sĩ khi bạn có bất kỳ dấu hiệu nào liệt kê ở trên. Những triệu chứng ảnh hưởng đến những khu vực cụ thể vùng đầu cổ như sau:

• Khoang miệng: Mảng trắng hoặc đỏ trên lợi, lưỡi hoặc niêm mạc miệng; sưng hàm khiến răng giả khó khớp hoặc gây khó chịu; và chảy máu bất thường hoặc cảm giác đau đớn ở miệng.
• Hầu Họng.: Khó thở hoặc nói khó; nuốt đau; đau kéo dài vùng cổ hoặc họng; đau đầu liên tục, đau hoặc ù tai, hay nghe khó.
• Thanh quản: Khàn tiếng, khó thở.
• Xoang cạnh mũi và khoang mũi: Xoang bị nghẹt không rõ nguyên nhân, viêm xoang mãn tính không đáp ứng với kháng sinh điều trị; chảy máu mũi, đau đầu thường xuyên, mắt sưng hoặc những vấn đề nhãn khoa khác; đau răng hàm trên; các vấn đề nha khoa.
• Tuyến nước bọt: Sưng dưới cằm hoặc quanh xương hàm, tê hoặc liệt cơ mặt, đau mặt, cằm hoặc cổ không đỡ.

Bác sĩ sẽ đánh giá dựa trên các thông tin về tiền sử bệnh, thăm khám lâm sàng và ra chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng. Những bài kiểm tra và xét nghiệm này phụ thuộc vào các triệu chứng. Để xác định chẩn đoán ác tính, cần phải kiểm tra mẫu mô dưới kính hiển vi.

Nếu chẩn đoán ác tính, bác sĩ sẽ tìm hiểu giai đoạn tiến triển của bệnh, đây là một nỗ lực tìm hiểu các tế bào ung thư đã di căn chưa, và nếu rồi, thì di căn đến chỗ nào. Và để kiểm tra giai đoạn tiến triển của ung thư, người bệnh phải làm một số xét nghiệm kiểm tra. Dựa vào giai đoạn tiến triển của ung thư, bác sĩ sẽ lên kế hoạch điều trị phù hợp.

Xạ trị vào vùng đầu cổ có thể gây ửng đỏ, kích ứng và đau miệng; khô miệng hoặc nước bọt đặc hơn; khó nuốt

Phẫu thuật ung thư vùng đầu cổ thường làm khả năng nhai, nuốt và nói của người bệnh bị biến đổi. Diện mạo người bệnh có thể khác đi sau phẫu thuật, mặt và cổ có thể bị sưng phù, thường biến mất trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, nếu hạch bạch huyết bị cắt bỏ, dòng chảy của bạch huyết ở khu vực bị loại bỏ có thể chậm hơn và bạch huyết có thể tích tụ trong các mô, gây sưng thêm; kiểu sưng này có thể kéo dài trong một thời gian dài.

Hậu phẫu cắt thanh quản hoặc những phẫu thuật khác can thiệp vào cổ, các cơ quan ở cổ và họng, bệnh nhân có thể cảm thấy tê bì vì các dây thần kinh đã bị cắt. Nếu hạch bạch huyết cổ bị lấy đi, vùng vai và cổ có thể bị yếu và cứng.

Xạ trị vào vùng đầu cổ có thể gây ửng đỏ, kích ứng và đau miệng; khô miệng hoặc nước bọt đặc hơn; khó nuốt; khẩu vị thay đổi; hoặc buồn nôn. Những vấn đề khác có thể xuất hiện suốt quá trình điều trị như mất khẩu vị, giảm thèm ăn và ảnh hưởng đến dinh dưỡng nạp vào, và đau tai (do ráy tai cứng hơn). Ngoài ra còn có da dưới cằm bị sưng hoặc nhão rủ, và thay đổi kết cấu da. Hàm cũng bị cứng và không thể mở rộng bằng trước khi điều trị.

Người bệnh nên thông báo bất kỳ tác dụng nào mắc phải cho bác sĩ, điều dưỡng và thảo luận cách giảm tránh.

Tùy vào vị trí ung thư và loại điều trị, mà phục hồi chức năng sẽ bao gồm vật lý trị liệu, tư vấn dinh dưỡng, trị liệu ngôn ngữ và / hoặc hướng dẫn chăm sóc khi có khí khổng. Khí khổng là lỗ mở vào khí quản thông qua đó một bệnh nhân thở sau phẫu thuật cắt thanh quản.

Đặc biệt là với các trường hợp ung thư khoang miệng, sau phẫu thuật, người bệnh cần phẫu thuật thẩm mỹ tạo hình để tái cấu trúc xương và mô. Tuy nhiên, phẫu thuật tạo hình không phải lúc nào cũng có thể thực hiện được vì tổn thương các mô còn lại từ phẫu thuật ban đầu hoặc từ xạ trị. Nếu phẫu thuật tạo hình bất khả thi, bác sĩ chỉnh hình nha sẽ làm bộ phận giả (răng giả hay một phần khuôn mặt giả) để phục hồi thỏa đáng khả năng nuốt, nói và diện mạo. Bệnh nhân sẽ được đào tạo đặc biệt về cách sử dụng thiết bị.

Bệnh nhân gặp khó khăn khi nói sau khi điều trị có thể cần trị liệu ngôn ngữ. Thông thường, một nhà nghiên cứu bệnh học về ngôn ngữ sẽ đến thăm bệnh nhân trong bệnh viện để lên kế hoạch trị liệu và dạy các bài tập nói hoặc phương pháp nói thay thế. Ngôn ngữ trị liệu thường tiếp tục sau khi bệnh nhân xuất viện về nhà.

Người bệnh có thể bị khó ăn sau điều trị ung thư vùng đầu cổ. Một số người phải nhận dinh dưỡng trực tiếp vào tĩnh mạch sau phẫu thuật hoặc qua ống dẫn cho đến khi họ tự ăn được. Ống nuôi là một ống nhựa mềm được đưa vào dạ dày qua đường mũi hoặc trực tiếp qua một lỗ mở thành bụng. Điều dưỡng hoặc chuyên gia bệnh học ngôn ngữ sẽ giúp bệnh nhân học cách nuốt lại sau phẫu thuật.

Những người từng điều trị ung thư vùng đầu cổ có nguy cơ mắc ung thư mới cao hơn, thường ở vùng đầu, cổ, thực quản hoặc phổi. Nguy cơ mắc ung thư mới cũng tùy vào vị trí bị ung thư lần đầu, nhưng ở những người hút thuốc uống rượu, nguy cơ còn cao hơn. Đặc biệt bởi vì người bệnh hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư nguyên phát lần hai cao hơn, các bác sĩ luôn khuyến khích bệnh nhân cai thuốc lá.

Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi TS. BS Võ Đăng Hùng - Giám đốc Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.